Periode 2009 / Project Brazil Comtemporary / Opdrachtgever Rotterdam Marketing / Locatie Rotterdam / Met Catherine Visser
In het NAi wordt de metropool São Paulo gepresenteerd, niet als locatie van mooie gebouwen maar als een unieke stedelijke conditie.
Een tweegesprek
Willemijn: mijn eerste indruk was ‘wauw, ik ben terug.’ De puls van een duizelingwekkende metropool, met een mix van mensen, culturen, de ongrijpbaarheid van een miljoenen stad en tegelijkertijd al die mensen die met hun individueel handelen de stad maken.
Je wordt meegesleurd in een beleving, zorgvuldig gecomponeerd in een indrukwekkende simultaan geprojecteerde filmbeelden, die geprojecteerd worden op achttal grote schermen. Geluid zwelt aan, zweept op en geeft de beelden zwaarte. Catherine: Het mooie vind ik, dat de tentoonstelling daarmee een metafoor voor São Paulo is. De geprojecteerde films culmineren in twee bombastische momenten: voetbal en carnaval, maar verder laten ze verschillende beelden zien. Het de bezoeker nooit het geheel te overzien. Je kijkt naar iets en in je ooghoek gebeurt iets anders wat net niet te bevatten is. Zelfs een overzicht in de vorm van een stadsplattegrond wordt de bezoeker niet gegund.
Willemijn: de grote zaal van het NAi is vormgegeven als een plein waar van alles gebeurt: Bezoekers slepen met plastic stoelen en raken in gesprek. Dezelfde soort scènes van verplaatsing en ontmoeting zijn herkenbaar uit de stad. Door de spiegeling van beeld en inrichting wordt de bezoeker onderdeel van de tentoonstelling, spelende kinderen en pratende bezoekers versterken de`e beleving.
Catherine: de filmfragmenten en stills zijn gemonteerd rond vijf thematische steden: de stad van de geschiedenis, de stad van de industrie, de stad van het geld, de stad van de nieuwe economie, de do it yourself stad. Omdat elk thema aan een stedelijk gebied is opgehangen wordt ook de historie, het contrastrijke stedelijke leven en de architectuur van die plek getoond. Ik had door die wijdlopigheid moeite om de thematiek van de films te doorgronden.
Willemijn: de tijd is de bindende factor in de films het is een simultane projectie van het leven in een metropool. De beelden over de vijf ‘steden’ vullen elkaar aan, laten zien hoe verschillende mensen op vergelijkbare momenten hun tijd besteden. Hoe ze zich persen in een propvolle metro, wordt gelijktijdig geprojecteerd met het spoor door verlaten industriegebieden en de rappers. Of het parallelle nachtleven: breakdansers, ingedutte straatverkopers, file rijdende automobilisten, de nachtclubs en permanent geopende winkels. Wanneer je de tentoonstelling nogmaals bezoekt wordt deze gelaagdheid steeds evidenter. Dan pas begin je te begrijpen hoe die stad functioneert en hoe de tentoonstelling in elkaar zit.
De tentoonstelling is aangevuld met een serie geinterviewde Paulista’s op kleine monitoren. Opvallend is hoe liefdevol en positief alle geïnterviewden over de permanente chaos van hun stad spreken. Ondanks hun angst voor criminaliteit had bijna iedereen een hoopvolle boodschap. Alsof wonen in São Paulo zo knap is dat je louter aan dat feit trots en identiteit ontleent. Hier mist een kritische noot, die is aan de toeschouwer.
De omvang, de chaos, de zelfredzaamheid, het gebrek aan planning maken Sao Paolo ook onvergelijkbaar met een stad als Rotterdam. Van die optimistische liefde, ondanks de angst, voor hun stad kunnen we als Rotterdammers wel wat leren.
Catherine: Het openbaar vervoer lijkt zekerheid en structuur te bieden. Die twee meisjes die op de beurs in het centrum werken vertellen bijvoorbeeld hoe ze met trein en metro uit hun mooie buitenwijk komen. Ik had het idee dat openbaar vervoer de stad verdeelt in bevoorrechte goed ontsloten en achtergestelde slecht ontsloten gebieden.
Willemijn: De dame van het kinderdagverblijf vertelt over het gebrek aan toegang tot het stedelijk leven in de buitenwijken van São Paulo goede infrastructuur is hier de basisconditie voor een menswaardig bestaan. Kinderen benoemen de stad in uitersten er zijn veel parken, PlayStations en winkelcentra, maar is aan de andere kant onveilig door te veel verkeer en criminaliteit.
Catherine: antropoloog Heitor Frugoli Junior geeft een heldere analyse van het ongrijpbare van de stad, die niemand controleert. Hij vertelt hoe iedereen, van projectontwikkelaar tot favela bewoner, afhankelijk is van de stad. Er is geen planning of regelgeving, niemand controleert ontwikkelingen en transformaties. Hij zegt: “het is heel moeilijk te begrijpen wat vast is in São Paulo en wat veranderlijk’.
De boodschap van de tentoonstelling is ook dat planning en architectuur marginaal zijn in São Paulo. Maar daarmee is architectuur een niet onbelangrijk detail. Dat zie je in die film over het schilderen van gevels in de sloppenwijk. Op initiatief van architecten worden met sjablonen decoraties en kleuren op de grauwe muren aangebracht. Een oma wil bijvoorbeeld vlinders omdat vlinders staan voor verandering.
Willemijn: Dit is voor het eerst dat we over architectuur praten. Jij attendeerde me op de film-stills van de gebouwen. Pas bij een tweede bezoek zag ik pas het filmfragment over het leven in en rondom Copan van Oscar Niemeyer. In eerste instantie miste ik die architectonische high-lights eerlijk gezegd wel. Het gaat hier ook niet over de iconen maar over wat zich daartussen allemaal afspeelt. Over de mengeling van culturen en de solidariteit die de stedelijkheid maakt. São Paulo is een aaneenrijging van individuele ambities het is een sociaal cultureel project.
Catherine: Na dit gesprek wil ik eigenlijk nog een keer gaan, ik heb nog best veel gemist.
Willemijn: Naar het NAi of naar São Paulo ?
Een tentoonstelling om vaak te gaan zien, een stad om naar terug te keren. Of zoals een bezoeker zei ‘het is een grote publiciteitsstunt voor São Paulo ”. Maar dan wel voor een liefhebber van stedelijkheid.